Roald Dahl ophef: een wijze les

En daar kwam de aap vandaag dan toch uit de mouw. Loes Reijmer van de Volkskrant ontrafelde de mediadynamiek en kwam tot een interessante ontdekking. De wijzigingen in de boeken van Roald Dahl zijn al 8 maanden uit en zo subtiel dat het niemand opviel. Totdat de Daily Telegraph (een zeer conservatieve rechtse krant) er een artikel aan wijde. Waarom? ‘Woke-ophef is goed voor de kliks, weten ze daar ook.’

‘Op die manier wordt het werk van deze briljante, humoristische provocateur in de kinderliteratuur van iedere angel ontdaan’, schreef Abrahams in NRC. Dat was zo ongeveer heel Nederland met hem eens en zo viel iedereen, ja ook bij de Volkskrant, over elkaar heen om te roepen dat tegenwoordig toch ook echt niets meer kon. Dat het verschrikkelijk was. En dat we schrijvers niet de mond moeten snoeren.

En dat was dus allemaal de schuld van woke - ja wie eigenlijk? Wie zijn die schimmige figuren die inmiddels hun regels aan de hele wereld lijken op te leggen? In het geval van Roald Dahl bestaan ze in ieder geval niet zo blijkt. Het hele artikel is zeer de moeite waard om te lezen, want we kunnen wel wat meer nuance gebruiken in deze ongenuanceerde tijden. Hieronder enkele hoogte punten:

• Eerder waren er ook al dingen aangepast, vertelde de Nederlandse uitgever. Eigenlijk gebeurde dat bij elke nieuwe editie. In een vorige herziening, hij wist niet meer precies om welk boek het ging, sprak een Chinees personage niet langer de ‘r’ als ‘l’ uit. Een stereotiep grapje van het niveau Gordon, dat kunnen we missen. Niemand zei er iets over.

• Het was een schande dat Mathilda ineens Jane Austen moest lezen. Dat ze dat altijd al deed (in hoofdstuk één) en dat er óók de mannelijke schrijver Steinbeck werd toegevoegd in dezelfde passage noemde voor het gemak even niemand.

• Geen kind die nog weet wat een kamermeisje is. Niet zo raar dat daar een schoonmaker van gemaakt is.

• En de heksen dan? Waarom moesten die nieuwe beroepen krijgen? “De heksen vormen in het boek een vooraanstaande club van ogenschijnlijk keurige dames, huren mooie zalen af in hotels, dragen ‘eersteklaspruiken’. Hogere middenklasse, vermoedelijk. In 1983, toen het boek uitkwam, werkten deze vrouwen misschien nog wel achter de kassa of ‘tikten ze brieven voor zakenmannen’, zoals in het Engelse origineel staat. Nu zou dat vreemd zijn. “

• Mevrouw Griezel is nog altijd lelijk geworden van haar lelijke gedachten. Daar kunnen we kort over zijn: aan die passage is helemaal niets veranderd.

• Maar al die andere aanpassingen dan! Tja: “Wat betreft het totale aantal wijzigingen hield The Daily Telegraph het bij het vage 'honderden’, niet meer dan tientallen per boek dus. Ook als er heel af en toe een woord of zinnetje is veranderd, blijft dat geniale werk gewoon overeind, zou je denken.”

Uiteraard kun je nog steeds iets vinden van het aanpassen van boeken. Maar dan dan dus wel in de context dat dit aan de lopende band gebeurd, en al lang voordat het woord ‘woke’ een ding was. Dat dit 8 maanden lang niemand is opgevallen en het aanpassen altijd een eenvoudig doel dient: het boek relevant en dus aantrekkelijk te houden voor nieuwe generaties.

Wat hebben we hier van geleerd? Waarschijnlijk weinig, ophef levert kliks en kijkcijfers op. De tijd om eerst rustig bronnen na te gaan heeft of neemt niemand meer. Je zou hier in ieder geval een hele mooie case van kunnen maken zodat we kinderen en scholieren iets kunnen bijbrengen wat we zelf niet altijd goed doen: zoek altijd wie de originele bron is en oordeel niet te snel. Want voor je het weet zie je er uit als mevrouw Griezel. Gewoon lelijk dus.