Interview met Rian Vogel: een leesbevorderaar vol ideeën
Rian Vogel werkt al bijna 20 jaar als docent Nederlands en is vakgroepleider. Na de invoering van het referentiekader taal en rekenen in 2009 is ze gevraagd om dit beleid vorm te geven. Het is een uitgebreid interview geworden want Rian is een echte leesbevorderaar en zit boordevol ideeën.
Rian Vogel werkt als docent Nederlands op de locatie Marnix in Dordrecht (praktijkonderwijs, vmbo, havo en vwo). De scholengroep Driestar Wartburg heeft 4 scholen in Rotterdam: Revius in Rotterdam- Zevenkamp (vmbo/havo/vwo), Guido de Brès in Rotterdam- IJsselmonde (mavo, havo, vwo), Beroepencollege De Swaef in Rotterdam-Carnisse (vmbo) en De Burcht in Rotterdam-Carnisse (rebound). En verder (Driestar)scholen in Dordrecht, Gouda, Lekkerkerk en Leiden.
Wat hebben jullie gedaan aan leesbevordering sinds de invoering van het referentiekader?
Rian: Aanvankelijk was de aandacht vooral gericht op spelling en grammatica, maar al snel had ik in de gaten dat er een ander probleem speelde, bijvoorbeeld door publicaties van de Stichting Lezen. Er moest dus aandacht komen voor lezen, maar vooral in het begin is het zoeken naar hoe je dit dan kunt doen. Ik werd kort daarna ook lid van de Wartburg-brede onderwijscommissie (toen nog alleen de scholen in Rotterdam en Dordrecht) die een nieuw schoolplan moesten schrijven. Lezen heeft in dit nieuwe schoolplan een prominente plaats gekregen. De drie pijlers van het schoolplan zijn onderwijzen, ontmoeten en ontspannen. In de pijler ontspannen is een belangrijke plek voor lezen ingeruimd. In de publiekspublicatie van het schoolplan staat het zo: “Lezen is een vorm van ontspannen, lezen bevordert de concentratie, geeft rust in het hoofd en ook is het ondersteunend voor het onderwijs. De locaties gaan de belangstelling voor lezen stimuleren op een manier die past bij de leerlingpopulatie. In elk vak zitten mogelijkheden om lezen vorm te geven. We stimuleren en organiseren ook uitwisseling over de uitwerking tussen de vestigingen onderling.”
Rian Vogel (2e van links) in gesprek met leerlingen in de mediatheek
Wordt het lezen ook actief ondersteund door het management?
Rian: De algemeen directeur Richard Toes is een grote voorstander van lezen. Op alle vier locaties is een leescoach aangesteld en ik ben daarvan de coördinator. Iedere locatie heeft een andere leerlingenpopulatie en heeft dus een eigen aanpak nodig. We zijn tot de conclusie gekomen dat je voorwaarden moet scheppen om lezen te stimuleren, het leesplezier moet aanwakkeren, maar ook heel bewust sturen op het dwingen van leerlingen om te lezen, niet alleen bij Nederlands maar bij alle vakken. Daar heb je de docenten voor nodig, want als je je alleen richt op leerlingen dan denk ik dat je de boot mist. Daarom wordt er verplicht ieder jaar, minstens een keer Wartburg-breed een schoolleeskring voor docenten georganiseerd. We konden bijvoorbeeld de laatste keer kiezen uit ongeveer 35 verschillende titels, die aangedragen zijn door collega’s die dan ook de leeskring over het boek willen leiden. Er wordt dan een hele middag voor uitgetrokken om dit in kleine groepen te doen.
Je moet dan wel allemaal het boek hebben gelezen?
Rian: Ja je moet het boek gelezen hebben, maar je krijgt het gratis van school. In de coronatijd was het lastig, maar we doen dit al heel wat jaren. Zo krijgt lezen ook onder docenten aandacht en veel jongere collega’s die denken dat lezen iets van vroeger is, zeggen dan als ze een goed boek hebben gelezen en er met elkaar over gesproken hebben dat het ze toch heeft verrijkt. En we hopen dan dat ze daar ook met leerlingen over gaan praten. We merken dat er onderling meer over boeken wordt gepraat en boeken worden uitgewisseld. Verder zijn we begonnen om in de wekelijkse nieuwsbrief een leestip te zetten. Iedereen kan die insturen.
Je noemde ‘een momentje vrij, boek erbij’ wat houdt dat in?
Rian: Op mijn locatie zijn we het verst met een ‘momentje vrij, boek erbij’. Dat betekent dat je altijd als leerling een boek in je tas hebt. Het hoeft geen Nederlands boek te zijn het mag ook Engels zijn. Het mag ook een informatief boek zijn, bijvoorbeeld een boek over vissen. De docent kan bepalen wanneer er bijvoorbeeld aan het begin van de les even vrij wordt gelezen, of aan het einde als er tijd over is. En docent leest dan ook het liefst zelf!
Waar het ‘momentje vrij, boek erbij’ ook heel erg prettig werkt is bij een toets. Ze leggen van te voren het leesboek op tafel, maken de toets, zijn ze klaar dan leggen ze hun pen neer en pakken het boek. Dat bevalt heel veel collega’s hier op school heel erg goed. De leerlingen die hun tijd en concentratie nodig hebben voor de toets kunnen rustig doorwerken. Echt een aanrader. Het is natuurlijk niet vanzelf zo goed gaan lopen, we hebben het stapsgewijs ingevoerd. Eerst in klas 1, toen in klas 1 en 2 en zo verder. Je ziet nu dat leerlingen er aan gewend zijn.
In de lokalen Nederlands staan ook nog allerlei boeken waaruit gekozen kan worden. Ik heb hier een hele rij vrij nieuwe boeken staan die ik graag onder de aandacht van leerlingen wil brengen, want je ziet dat leerlingen geneigd zijn om vooral iets te pakken wat bekend is, bijvoorbeeld een serie. Je wilt ook graag dat ze naar iets anders gaan kijken dan ze gewend zijn, zodat ze hun horizon een beetje kunnen verbreden.
Verder richten we onze aandacht ook op de mediatheken, geef die een frisse uitstraling! De voorkant van onze mediatheek is helemaal van glas en er staan standaards met boeken die je onder de aandacht wilt brengen voor de ramen. Er is vaak een thematafel over het thema dat aan de orde is op school.
Thematische boekentafel
Betrekken jullie ook ouders bij jullie leesmissie?
Rian: Ik spreek altijd op de voorlichtingsavond van de eersteklassers. Je merkt echt aan ouders dat zij lezen ook belangrijk vinden. Ik krijg altijd applaus van ouders! Maar ook ouders weten niet hoe ze hun kinderen nog aan het lezen moeten krijgen. Misschien is ook het probleem van ouders dat ze niet weten wat er te koop is, we kunnen ze aanraden naar een goede boekhandel te gaan of de bibliotheek.
Zijn er nog andere activiteiten om lezen te bevorderen?
Rian: Wat we verder doen is de voorleeswedstrijd in klas 1 en in alle klassen komt er ieder jaar een schrijver langs. Leerlingen zien wel filmsterren maar nooit een schrijver, dat is dus belangrijk
In klas 3 havo-vwo komt bij het thema Tweede Wereldoorlog iemand langs die de Tweede Wereldoorlog heeft overleefd. (te regelen via de Herinneringscentrum Kamp Westerbork). We hebben nu al een jaar of zes een joodse arts uit Rotterdam die langs komt, en bijvoorbeeld een dochter van een NSB-vader. Wij hebben die bezoeken dan al helemaal voorbereid met literatuur.
Maar…. soms ben ik ook wel een beetje moedeloos, we kunnen het niet opnemen tegen de mobiele telefoon. Je ziet de knip die er zo rond 2012 is ontstaan in de resultaten bijvoorbeeld in het Pisa-onderzoek. Als ze binnenkomen in de 1e klas zijn ze nog wel enigszins gewend om te lezen, maar tegen de tijd dat ze in de 3e klas zitten is lezen een eind buiten beeld. En helaas, en dat bedoel ik niet denigrerend, is het een feit dat op de laagste niveaus er minder gelezen wordt, maar juist in het vmbo is het belangrijk om het leesniveau te krijgen en te houden dat nodig is om in de maatschappij te kunnen functioneren. Daarom zeggen wij ook dat je niet alleen kunt insteken op leesplezier maar dat we lezen moeten faciliteren, je moet ook echt iets doen aan het dwingen tot lezen. Zorg in je lessen voor interessante actuele teksten en geef het niet als huiswerk op, maar doe het in de klas. De teksten in de leerboeken zijn heel vaak niet interessant. In een actuele tekst kun je het ook hebben over signaalwoorden en tekstverbanden. Collega’s zijn soms te bang om de lesboeken los te laten ,omdat ze dan niet voldoen aan de exameneisen en we moeten woekeren met onze tijd. Creatief zijn kost tijd en die heb je niet altijd. Maar gelukkig hoor ik van collega’s dat ze boeken bij hun lessen betrekken, bijvoorbeeld van een collega die aardrijkskunde geeft dat hij stukjes voorleest uit het boek De boom met de bittere bladeren over de genocide in Rwanda. Of een collega die leerlingen artikelen uit de krant over economie laat vergelijken. Kijk dan halen we de rijke teksten binnen en dat moet op groter schaal.
Ik heb met collega’s van andere reformatorische scholen een website ontwikkeld met boektitels (BEO | Boekenopdracht.nl) en opdrachten.
De website is geïnspireerd op de ideeën van Theo Witte (Didactiek - Lezen voor de lijst ).
Je kunt selecteren op genre, leeftijd, soort opdracht enz. Er staan nu ongeveer 200 boeken op de site die voor allerlei vakken bruikbaar zijn. Er wordt niet echt ingedeeld op niveau omdat het discutabel is voor wie een boek geschikt is. Het hangt helemaal af van de leeservaring van de leerling.
Gebruik boeken van Nederland Leest (vorig jaar bijvoorbeeld De regels van drie van Marjolijn Hof Nederland Leest Junior (bibliotheekgouda.nl)), bestel een of twee dozen en dan heb je boeken die je klassikaal kunt lezen. Vaak heb je dan ook een ingang voor een interessant gesprek, leerlingen moet nadenken en hun mening leren vormen.
Op de open dag doe ik vier keer een sessie met boeken. Ik pak drie boeken in. Ik kopieer de eerste bladzijden en die lees ik voor. En dan zeg ik schrijf maar op welk boek zou je willen lezen? En dan pak ik de boeken uit, laat de voorkant zien en dan mogen ze switchen. Ik laat ze dan uitleggen op basis waarvan ben je nu tot dat besluit gekomen? En dan kun je concluderen, als je een boek gaat kiezen: lees de achterkant, bekijk de voorkant en lees de eerste bladzijde. Ik doe dit ook wel in de klas.
Screenshot van boekenopdracht.nl
Op de website die jullie ontwikkeld hebben staan inspirerende opdrachten, vertel daar iets meer over?
Vragen beantwoorden over een boek wie is de hoofdpersoon, in welke tijd speelt het enzovoort, zijn belangrijk zeker richting examen in de bovenbouw, maar boekopdrachten moet vooral inspirerend en creatief zijn. Je kunt bijvoorbeeld iets uit een boek laten uitbeelden of stripverhalen laten maken.
Als voorbeeld een stripverhaal naar het Middeleeuwse verhaal Lancelot
Wat ook goed werkt is speeddaten over een boek. Je zet je leerlingen in een halve cirkel, ze hebben allemaal een boek gelezen zonder een opdracht en dan laat je ze allemaal in 1-2 minuten iets over een boek vertellen
Leeskringen in de klas waar ze praten over een boek. Dat werkt echt beter dan er vragen over laten beantwoorden.
Ik merk dat je veel over de boeken die hier in de klas staan weet te vertellen.
Als docent en zeker als docent Nederlands moet je je bezig houden met en verdiepen in de jeugdliteratuur. Ik lees alle boeken zelf. In het examenjaar hebben we een vaste boekenlijst, die we wel ieder jaar aanpassen. Voor een mondeling tentamen over boeken moet je ze echt wel zelf gelezen hebben om de goede vragen te kunnen stellen.
Lezen is belangrijk, de tweedeling in de maatschappij is niet alleen financieel maar ook sociaal en cultureel. Onze maatschappij is gepolariseerd. We kunnen onze kinderen middels boeken voorbeelden geven, je hoeft niet lijnrecht tegen over de ander staan, je kunt een gesprek hebben met elkaar. Je kunt je eigen mening hebben die mag je ook verdedigen, maar ook begrip hebben voor andere standpunten. Ik zie na de coronatijd het individuele, het ik toenemen.
Voorbeeld een stripverhaal naar het Middeleeuwse verhaal Lancelot
Hoe worden jullie gefaciliteerd en hebben jullie een budget om boeken aan te schaffen?
De leescoaches worden gefaciliteerd en hebben cursussen kunnen volgen. We hebben budget voor boeken en hebben npo-middelen in lezen gestopt, maar uiteraard mag het altijd meer zijn, bijvoorbeeld voor het klassikaal aanschaffen van boeken.
Hoe wordt de mediatheek ingezet?
De mediatheek wordt gerund door vrijwilligers , voorheen zaten ze vooral achter een balie, maar nu worden ze meer ingezet om leerlingen ook advies te geven. Ze lezen nu zelf ook de boeken en schrijven bijvoorbeeld een korte review die op het boek geplakt wordt. De vrijwilligers vinden het ook heel leuk om actiever bezig te zijn. Leerlingen kunnen vrij lenen in de mediatheek maar ook via de boeken die in de klas staan.
Verschillende foto’s van de mediatheek
Heb je het gevoel dat er vooruitgang wordt geboekt, jullie doen zoveel aan lezen?
Ik zei eerder dat we het niet winnen van de smartphone en Netflix. Maar ja, er zijn wel leerlingen die met plezier lezen. Ik denk dat het op de lange termijn effect moet hebben wat wij op school doen. In de 3e klas vmbo krijgen ze een leestentamen en een citotoets. Als ze daar uitkomen als een matige of onvoldoende lezer dan krijgen ze in de 4e klas van een collega die met pensioen is leesvaardigheidstraining in kleine groepjes van 3 of 4 leerlingen en die gaat heel gericht aan de slag met: waar zit nu je leesprobleem? Ook ouders geven we mee dat lezen echt belangrijk is voor alle vakken en dat de kans om te slagen groter is als een leerling regelmatig leest.
Wat kan Heel Rotterdam Leest voor je betekenen en wat kun jij voor HRL betekenen?
We kunnen elkaar inspireren en op ideeën brengen en ik werk daar graag aan mee
Wil je verder nog iets kwijt?
Ik wil graag afsluiten met een gedicht van Stijn de Paepe over lezen:
Zorg dat ze je betrappen
op het lezen van een boek.
Leg stiekem tussen mappen
een oude pocket zoek.
Sta openlijk te lezen
vooraf en tussendoor,
in boeken onvolprezen,
en lees er vief uit voor.
Betrek een tekst die zindert
bij zowat elke les.
Besmet hen onverminderd.
Wees leesgids. Boek succes.
Dit artikel werd geschreven door Corry de Vries voor Heel Rotterdam Leest.
