Plezier!? ‘Wat is dat eigenlijk?’

Door: Frans-Willem Korsten

Hoogleraar Literatuur en samenleving aan de Erasmus School of Philosophy en aan het Leiden University Center for the Arts in Society.

Letteren en Samenleving is een bijzondere leerstoel aan de Erasmus Universiteit, die Frans-Willem vanuit Passionate Bulkboek bekleedt. In de aanloop naar een 3-daagse training over leesbevordering in het mbo die door Passionate Bulkboek in de loop van het jaar aan Rotterdamse mbo-docenten gegeven zal worden, laat hij zijn gedachten vast gaan over de gewenste ontwikkelingen op het gebied van leesplezier en literatuuronderwijs.

Leesplezier is een term die gerust stemt en gemakkelijk tot instemming leidt. Natuurlijk mogen leerlingen plezier beleven aan literatuur, liefst wel! Een enkele prediker zal inbrengen dat het leven niet alleen over plezier gaat. En dat is zo. Daarmee is leesplezier nog niet fout. Het is bovendien bewezen dat als mensen ergens plezier aan beleven, ze er met meer inzet aan werken. Dat is een logisch equivalent van het wetenschappelijk bewezen feit dat mensen belonen of positief feed-backen vele malen beter werkt dan straffen.

Van de term leesplezier gaat de meeste aandacht dan weer wel naar het lezen: het gaat over wat jonge mensen kunnen, mogen, moeten lezen. Maar om wat voor plezier gaat het dan? Is dat één soort van plezier, of zijn er meerdere plezieren, en dus ook meerdere leesplezieren? Theo en Thea vroegen het ooit bij lastige begrippen: ‘Plezier; wat is dat eighulluk?’ De term gaat terug op het Latijnse werkwoord placere, dat simpelweg plezieren betekent, maar ook: gelukkig of tevreden stemmen. Drie verschillende zaken: lol hebben in, gelukkig zijn met, of tevreden zijn over. Hoe accorderen die drie met lezen en leesplezier?

Vraag 1: Wat betekent het als mensen lol hebben in literatuur lezen? Een veronachtzaamd onderdeel van ons literatuuronderwijs is geworden het ‘maken’ van literatuur. Er moet al zoveel gebeuren, en dat alles liefst toetsbaar. Het maken van literatuur is niet heel erg toetsbaar, al kan het een grote bron zijn van lol. Nu is ‘lol’ misschien niet een heel overtuigend begrip, als inzet van ons onderwijs. Laten we het dan spelen noemen. Oef, dat is eveneens grotendeels uit het onderwijs getrokken! Maar misschien is een van de belangrijkste vragen aangaande leesplezier niet ‘Wat moeten leerlingen daarvan leren?’ maar: ‘Hoe kunnen leerlingen spelen met literatuur?’ Dat betekent ook dat we ons afvragen: in welke zin is literatuur zelf een niet aflatend spel? Als die vragen zijn beantwoord is de opdracht niet: ‘Jullie moeten lezen!’, maar de uitnodiging: ‘Kom, we gaan literatuur spelen!’

Vraag 2: Wat betekent het als mensen gelukkig zijn met literatuur lezen? Laat ik de vreugde niet meteen bederven, maar er is nogal wat literatuur waar mensen helemaal niet gelukkig van worden. Binnen mijn familie moesten we het werk van Siebelink verbergen voor mijn schoonmoeder aangezien die instant in een depressie dook wanneer ze diens werk las. Knielen op een bed violen herinnerde haar te zeer aan een ongelukkige jeugd onder domineesterreur. Ik vond dat boek zelf trouwens ook een sombere knoest die ik met moeite ‘uitkreeg’. Toch is er ‘zware’ literatuur die me gelukkig stemde omdat het leven, mijn leven, het leven van anderen er dieper door werd beleefd. En zelfs als literatuur ‘zwaar’ is, hoeven we er niet alleen zwaar over te praten. ‘Kafkaesk is tegenwoordig een begrip dat een absurde, sombere, gesloten wereld aangeeft. Kafka’s vrienden zaten te schateren bij zijn verhalen. En dan: ‘gelukkig zijn met’ is niet enkel een kwestie van een juichend gemoed. Er zit ook geluk besloten in een diepere beleving der dingen – en dat is nadrukkelijk meer dan een ‘diepere betekenis’.

Vraag 3: Wat betekent het als mensen tevreden zijn over literatuur lezen? Een grote bron ven tevredenheid is het afmaken van iets; een tweede overzicht hebben; een derde het herhalen van iets. We komen zojuist uit een periode waarin half Nederland naar de top 2000 luisterde. Het ging veelal om overbekende liedjes die toch tevreden stemden. Veel mensen vroegen zich hoeveel ze er herkenden. Een grote tevredenheid zat hem, en zit hem in de afsluiting: klaar! Het kan geen kwaad om in plaats van al te veel bij de leerlingen neer te leggen, een lijst te maken van succesvolle literaire teksten, voor een bepaalde leeftijd. Lees ze voor, of laat ze voorlezen; herhaal ze; rond ze af. Klaar!